Παιδική και εφηβική υπέρταση: 15 βασικές απαντήσεις και πρακτικός οδηγός

Γιατί το θέμα είναι ενδιαφέρον

Η Παιδική και εφηβική υπέρταση εμφανίζεται όλο και συχνότερα, κυρίως λόγω παχυσαρκίας, καθιστικής ζωής, αυξημένης κατανάλωσης αλατιού/ζάχαρης και κακού ύπνου. Η έγκαιρη αναγνώριση είναι κρίσιμη, γιατί η υψηλή πίεση από μικρή ηλικία προδιαθέτει για καρδιοαγγειακά επεισόδια στην ενήλικη ζωή.

Άνοδος περιστατικών λόγω παχυσαρκίας και καθιστικής ζωής

Παιδιά και έφηβοι με αυξημένο βάρος έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα αυξημένης αρτηριακής πίεσης (ΑΠ), αντίστασης στην ινσουλίνη και δυσλιπιδαιμίας — το τρίπτυχο του μεταβολικού συνδρόμου.

Ορισμοί & όρια πίεσης στα παιδιά

Γιατί δεν ισχύει το 120/80 στα παιδιά

Στα παιδιά, η ΑΠ δεν ορίζεται με σταθερό αριθμό. Εξαρτάται από ηλικία, φύλο και ύψος. Άρα, μια τιμή “φυσιολογική” για έφηβο 16 ετών μπορεί να είναι “υψηλή” για παιδί 7 ετών.

Καμπύλες εκατοστημορίων: ηλικία–φύλο–ύψος

Η ταξινόμηση βασίζεται στα εκατοστημόρια (percentiles):

• Φυσιολογική: <90ό εκατοστημόριο

• Αυξημένη ΑΠ: 90ό–95ο

• Υπέρταση Στάδιο 1: 95ο–95ο+12 mmHg

• Υπέρταση Στάδιο 2: ≥95ο+12 mmHg ή ≥140/90 (ό,τι χαμηλότερο στους εφήβους)

(Στους εφήβους ≥13 ετών χρησιμοποιούνται συχνά όρια εγγύτερα των ενηλίκων, με προσοχή στον σωματότυπο.)

Κατηγορίες: αυξημένη ΑΠ, στάδιο 1, στάδιο 2

Πίνακας (απλουστευμένος) για ≥13 ετών

Για <13 ετών απαιτούνται πίνακες εκατοστημορίων (ηλικία–φύλο–ύψος).

Πώς μετράμε σωστά την πίεση σε παιδιά/εφήβους

Μέγεθος περιχειρίδας & στάση σώματος

• Κατάλληλη περιχειρίδα: πλάτος 40% της περιμέτρου βραχίονα, μήκος 80–100%.

• Παιδί καθιστό, πλάτη στηριγμένη, πόδια στο πάτωμα, βραχίονας στο ύψος καρδιάς.

• Ηρεμία 3–5 λεπτά, χωρίς ομιλία/κίνηση.

Πόσες μετρήσεις, πότε και πού

• Τουλάχιστον 2–3 μετρήσεις ανά επίσκεψη, σε 2–3 διαφορετικές επισκέψεις.

• Για επιβεβαίωση: κατ’ οίκον μετρήσεις (πρωί/βράδυ × 7 ημέρες) με παιδιατρικά πιστοποιημένη συσκευή βραχίονα.

ABPM (Holter 24ώρου) στην παιδική ηλικία

Το ABPM είναι πολύ χρήσιμο για:

• white-coat υπέρταση,

• masked υπέρταση (φυσιολογική στο ιατρείο, υψηλή στο σπίτι/σχολείο),

• εκτίμηση νυχτερινού “dipping”.

Αίτια: πρωτοπαθής vs δευτεροπαθής υπέρταση

Νεφρικά, ενδοκρινικά, καρδιακά, φάρμακα, ύπνος

• Νεφρικά αίτια: σπειραματονεφρίτιδες, συγγενείς ανωμαλίες νεφρών/αγγείων.

• Ενδοκρινικά: υπερθυρεοειδισμός, υπεραλδοστερονισμός, Cushing.

• Καρδιακά/αγγειακά: στένωση ισθμού αορτής.

• Φάρμακα/ουσίες: κορτικοστεροειδή, αποσυμφορητικά, διεγερτικά, ενεργειακά ποτά.

• Ύπνος: άπνοια ύπνου (συχνά με ροχαλητό/αμυγδαλές, “κρεατάκια”).

Μεταβολικό σύνδρομο & παχυσαρκία

Η παχυσαρκία οδηγεί σε αντίσταση στην ινσουλίνη, κατακράτηση νατρίου και ενεργοποίηση του συμπαθητικού, αυξάνοντας την πίεση. Συχνά συνυπάρχει μη-αλκοολική λιπώδης νόσος ήπατος και δυσλιπιδαιμία.

Κλινική αξιολόγηση – τι πρέπει να ελέγξουμε

Ιστορικό, οικογενειακό, lifestyle, ύπνος/ροχαλητό

• Οικογενειακό ιστορικό υπέρτασης, πρόωρης ΣΝ/ΑΕΕ.

• Διαιτητικές συνήθειες (αλάτι, αναψυκτικά, fast food), κατανάλωση καφεΐνης/ενεργειακών.

• Ύπνος: διάρκεια, ροχαλητό, υπνηλία ημέρας.

Εστιασμένη κλινική εξέταση

• Ανάστημα/βάρος/ΔΜΣ & καμπύλες ανάπτυξης.

• Περιφέρεια μέσης.

• Ψηλάφηση κοιλίας, φύσημα νεφρικών αρτηριών, σφυγμοί κάτω άκρων (υποψία στένωσης ισθμού αορτής).

• Βυθοσκόπηση σε παρατεταμένη/σοβαρή υπέρταση.

Βασικός εργαστηριακός/απεικονιστικός έλεγχος

• Ούρα (αλβουμίνη/κρεατινίνη), ουρία/κρεατινίνη, ηλεκτρολύτες, γλυκόζη, λιπίδια.

• Υπέρηχος νεφρών αν υποψία δευτεροπαθούς.

• ΗΚΓ/Υπερηχογράφημα καρδιάς για υπερτροφία αριστερής κοιλίας (ΥΑΚ).

Επιπλοκές – όργανα στόχοι σε παιδιά

• Καρδιά: Υπερτροφία αριστερής κοιλίας (ΥΑΚ) μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και στην εφηβεία.

• Νεφρά: μικρολευκωματουρία, μείωση GFR μακροπρόθεσμα.

• Αμφιβληστροειδής: αγγειακές αλλοιώσεις σε σοβαρή υπέρταση.
  Η έγκαιρη ρύθμιση μειώνει τον μελλοντικό καρδιαγγειακό κίνδυνο.

Αντιμετώπιση: πρώτα οι αλλαγές τρόπου ζωής

Διατροφή τύπου DASH–Med, αλάτι, ζάχαρη, ποτά

• Λιγότερο αλάτι (αποφυγή “κρυφού” νατρίου: αλλαντικά, πατατάκια, έτοιμες σάλτσες).

• Περισσότερα φρούτα/λαχανικά/όσπρια/ολικής, ελαιόλαδο, ψάρια 2×/εβδ.

• Μείωση ζαχαρούχων ποτών/ενεργειακών.

• Έμφαση σε νερό και γάλα/γιαούρτι χαμηλών λιπαρών.

Άσκηση: πόσο και τι είδος

• 60 λεπτά/ημέρα μέτρια-έντονη φυσική δραστηριότητα (παιχνίδι, ποδήλατο, κολύμβηση).

• Λιγότερος χρόνος σε οθόνες: στόχος <2 ώρες/ημέρα εκτός σχολείου.

Ύπνος και οθόνες

• Παιδιά/έφηβοι χρειάζονται 8–10 ώρες ποιοτικού ύπνου.

• Αποφυγή οθονών 1 ώρα πριν τον ύπνο.

• Αν υπάρχει ροχαλητό ή υπνηλία → αξιολόγηση για άπνοια.

Πότε ξεκινά φαρμακευτική αγωγή

Ενδείξεις έναρξης & στόχοι

Έναρξη φαρμάκου όταν:

• Στάδιο 2 υπέρτασης ή συμπτωματική υπέρταση.

• Στάδιο 1 που εμμένει παρά 3–6 μήνες εντατικών αλλαγών τρόπου ζωής.

• Συνυπάρχουν διαβήτης, ΧΝΝ, ΥΑΚ ή σοβαρή λευκωματουρία.

Στόχος: ΑΠ <90ό εκατοστημόριο (ή <130/80 στους ≥13 ετών), με ασφάλεια/ανεκτικότητα.

Κατηγορίες φαρμάκων με ένδειξη σε παιδιά

• ACE inhibitors / ARBs: ιδιαίτερα με λευκωματουρία/ΧΝΝ (παρακολούθηση K+/κρεατινίνης).

• Ανταγωνιστές ασβεστίου (π.χ. amlodipine): καλή ανοχή/αποτελεσματικότητα.

• Θιαζιδικά: χρήσιμα, προσοχή σε ηλεκτρολύτες.
  (Η επιλογή εξατομικεύεται ανά αιτία, συννοσηρότητες και ηλικία.)

Ειδικές καταστάσεις

Χρόνια νεφρική νόσος, διαβήτης, συγγενείς καρδιοπάθειες

• ΧΝΝ: προτεραιότητα σε RAAS αναστολή, στενός έλεγχος νεφρικής λειτουργίας.

• ΣΔ τύπου 1/2: αυστηρότερη παρακολούθηση πίεσης, στόχοι κοντά στο <90ό εκατοστημόριο.

• Συγγενείς καρδιοπάθειες/στένωση ισθμού: καρδιολογική αξιολόγηση & εξατομικευμένη θεραπεία.

Αθλητισμός & αγωνιστική συμμετοχή

Οι περισσότεροι έφηβοι με καλά ρυθμισμένη ΑΠ μπορούν να αθλούνται κανονικά. Σε μη ρυθμισμένη στάδιο 2, αποφεύγονται σπορ υψηλής στατικής επιβάρυνσης μέχρι ρύθμιση.

Παρακολούθηση – πότε επαναξιολογούμε

Συχνότητα μετρήσεων & στόχοι ελέγχου

• Μετά την έναρξη/αλλαγή θεραπείας: επανέλεγχος σε 4–6 εβδομάδες.

• Σταθεροί: επανεκτίμηση κάθε 3–6 μήνες.

• Οικιακές μετρήσεις 2–3×/εβδομάδα (διπλές μετρήσεις), ABPM ανά 6–12 μήνες σε ειδικές περιπτώσεις.

• Παρακολούθηση βάρους/ΔΜΣ, λιπιδίων, γλυκόζης και νεφρικής λειτουργίας.

FAQs – Συχνές ερωτήσεις

1) Ποια τιμή πίεσης είναι “υψηλή” για το παιδί μου;
Εξαρτάται από ηλικία–φύλο–ύψος. Για εφήβους ≥13 ετών, ≥130/80 θεωρείται υψηλή. Για μικρότερα παιδιά, χρειάζονται πίνακες εκατοστημορίων.

2) Μπορεί το άγχος στο ιατρείο να “ανεβάσει” την πίεση;
Ναι, αυτό λέγεται white-coat (λευκής μπλούζας) υπέρταση. Επιβεβαιώνουμε με οικιακές μετρήσεις ή ABPM.

3) Αρκεί η δίαιτα και η άσκηση;
Στο στάδιο αυξημένης ΑΠ και πολλές φορές στο Στάδιο 1, οι αλλαγές τρόπου ζωής μπορεί να επαρκούν. Φάρμακο χρειάζεται αν υπάρχει Στάδιο 2, επιπλοκές ή επιμονή των υψηλών τιμών.

4) Πρέπει να κόψουμε τελείως το αλάτι;
Όχι, αλλά χρειάζεται ουσιαστικός περιορισμός και αποφυγή κρυφών πηγών (αναψυκτικά/σνακ/fast food).

5) Τα ενεργειακά ποτά επηρεάζουν;
Ναι, αυξάνουν ΑΠ και καρδιακό ρυθμό. Συνιστάται αποφυγή σε παιδιά/εφήβους.

6) Το παιδί μου ροχαλίζει. Έχει σχέση με την πίεση;
Ναι. Η άπνοια ύπνου σχετίζεται με υπέρταση. Χρειάζεται αξιολόγηση (ΩΡΛ/μελέτη ύπνου).

7) Πότε μπορώ να αφήσω το παιδί να παίξει αγωνιστικά;
Όταν η ΑΠ ρυθμιστεί και δεν υπάρχει βλάβη οργάνων-στόχων. Ο παιδίατρος/καρδιολόγος δίνει τις οδηγίες.

Συμπέρασμα & checklist γονέα 2 λεπτών

Η Παιδική και εφηβική υπέρταση απαιτεί σωστή μέτρηση, αναζήτηση αιτίου, αλλαγές τρόπου ζωής και — όπου χρειάζεται — ασφαλή φαρμακευτική αγωγή. Με έγκαιρη παρέμβαση, προλαμβάνουμε μόνιμες βλάβες και χτίζουμε υγιές καρδιοαγγειακό μέλλον.

Checklist γονέα:
[ ] Μετράμε με σωστή περιχειρίδα & τεχνική
[ ] Κρατάμε ημερολόγιο ΑΠ (πρωί/βράδυ) ή κάνουμε ABPM
[ ] Βελτιώνουμε διατροφή (λιγότερο αλάτι/ζάχαρη, περισσότερα φρούτα/λαχανικά)
[ ] Κίνηση: ≥60′/ημέρα – οθόνες <2h
[ ] Ύπνος: 8–10 ώρες, αξιολόγηση για ροχαλητό
[ ] Τακτικός ιατρικός έλεγχος & εξατομίκευση θεραπείας

Το άρθρο επιμελήθηκε ο Παθολόγος Ηρακλής Αβραμόπουλος
Διευθυντής Παθολογικής Κλινικής Νοσοκομείο Υγεία
Ιατρείο: Νεαπόλεως 9 Μαρούσι 15123
Τηλ: 6944881577, 210 6867060

🔗 Εξωτερικός πόρος:

American Academy of Pediatrics – Hypertension in Children and Adolescents (ενότητα για γονείς/κλινικούς): https://www.healthychildren.org